1. Giriş:
Tarihi çok eskilere dayanan denetim kavramı, insanın çevresindekiler üzerine hâkimiyet
kurma güdüsüyle ortaya çıkmış ve insanların topluluk halinde yaşamaya başlaması ile vazgeçilemez bir olgu olmuştur. Geçmişten günümüze gelinceye kadar siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel sahada yaşanan gelişmeler ışığında denetim kavramına da farklı anlamlar yüklenmiş, demokratik yönetim şekillerinin ortaya çıkması ile birlikte denetim kavramı günümüzdeki anlamını karşılamaya başlamıştır.
Tarihi milattan önceye dayanan denetim kavramının günümüzde kamu kesimi üzerinde kullanımı, “BÜTÇE” olarak adlandırılan mali araç yoluyla yapılır.
En genel ifadeyle bütçe, belirli bir dönemdeki “GELİR-GİDER” tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan “BELGE”dir. Önemli bir “DENETİM ARACI” olarak kullanılan bütçeler sayesinde “PARLAMENTO, YÜRÜTME ERKİNİN FAALİYETLERİNİ KONTROL ADİLEBİLMEKTEDİR.”
Uzun mücadeleler neticesinde “BÜTÇE BİR HAK” olarak kabul edilmiştir. “Bütçe hakkı, vergi ve benzeri kamu gelirleri ile kamu giderlerinin tutar ve bileşimini belirleme yetkisi şeklinde tanımlanabilir.”
Bütçe hakkı, parlamenter yönetim modelinin ortaya çıkması ile kamu gelir ve harcamalarını kullanan yürütme organının halkın temsilcileri olan parlamenterler tarafından denetlenme gereksiniminin sonucudur.
2. Bütçe Kavramı:
Kökeni Latincede para torbası, deri çanta, çekmece, kamu cüzdanı
gibi anlamları ifade etmektedir. İngiltere’de bütçe görüşmelerinin
yapılacağı zaman Maliye Bakanının gerekli belge ve dokümanları deri bir çanta içinde
meclise getirdiği ve bütçe tartışmalarının bu çantanın açılması ile başlatıldığı
bilinmekte. Bu yüzden parlamentonun, devletin masraflarını görüşmek üzere yapacağı özel toplantıya deri çantanın açılacağı toplantı anlamına gelen
“budget cession” adı verilmiştir. Şimdi bile İngiltere’de bütçe görüşmelerinin başlaması esnasında Maliye Bakanının yaptığı bütçeyi takdim konuşmasına “opening the budget” denilmektedir.
Türk Dil Kurumu bütçeyi, “devlet ve öteki kuruluş veya toplulukların belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerinin oranlama niceliklerini önceden belirleyen, onaylayan ve bu işlemlerin yapılmasına izin veren kanun veya karar” şeklinde ifade etmiştir. (TDK, 2017)
Dünya genelinde ilgili uzmanlarca yapılan bazı tanımlamaları görmek konuya daha da açıklık getirecektir.
** “Devletin belli bir süre içindeki gelir ve harcamalarını tahmini olarak belirleyen gelirlerin toplanmasına harcamaların yapılmasına izin veren bir tasarruftur.”
** “Kamu gelir ve masraflarının mali yıl girmeden önce yapılan tahminleri ile bu tahminlerin onaylandığını belirleyen bir parlamento tasarrufudur.”
** “Gelecekteki belirli bir döneme ilişkin olarak, devletin veya başka bir kurumun gelir ve gider tahminlerinin ne olacağını saptayıp, biçimi, niteliği belli cetveller haline getirilmesi ardından gelirlerin toplanıp masrafların yapılması için yetkili makamların bunları onaylamasıyla ortaya çıkan mali dokümana verilen ad.”
** “Merkezi yönetime dahil kuruluşların belirli bir dönemdeki
gelir-gider tahminleri ile bunların uygulanma esaslarını gösteren belge.”
“Ulusal ihtiyaçları karşılayan bir yönetim planı, iktisadi politikanın bir aracı, hükümetin kamu fonlarını nasıl kullanacağına dair yasama organına ve millete sunduğu mali bir rapor, önerileri eyleme dönüştürecek yasama kararlarının alınması için bir istek, ulusal hedefleri ve onlara ilişkin verileri incelemek için bir araya getirilen bir belge ve hükümet programlarının daha verimli ve etkin bir şekilde uygulanmasını olanaklı kılan bir araçtır”
Ülkemizde kamu mali yönetimi alanında çıkarılan kanunlar kapsamında bütçenin
tanımı şöyle:
** “Devlet daireleri ve kurumlarının yıllık gelir ve gider işlemlerini gösteren ve bunların yürütülüp uygulanmasına izin veren bir kanun.” ((1927 yılında yürürlüğe giren ve 2003 yılına kadar yaklaşık seksen yıl uygulamada kalan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu.)
(ALINTI: Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 29, Sayı 3, 2020, Sayfa 239-253 243.)
(NOT: Alıntı açık kaynaklardan aktarılmış olup, metnin özünü bozmayacak şekilde tarafımca bazı küçük değişiklikler yapılmıştır.)
EMANETE SAHİP ÇIKTI
"HER İLETİŞİMCİ BİRAZ FİLOZOF OLMAK ZORUNDADIR"
DİREKTÖR ALİ BEY SEYAHAT JURNALİ
Karınca, Yumruğunu Kışa Sallar
BAŞLAMAK İÇİN MÜKEMMEL OLMAK ZORUNDA DEĞİLSİN
NİCE NİCE YILLARA BALIKÇI
Kurumsal değerler şaklabanlığı itibar soytarılığına nasıl dönüşür!
ANGUT ADAMIN BİRİ
ÇEŞME İÇİN EN İYİ ADAY…
4 Şubat Kanser Gününde Dünya ve Türkiye’den Rakamlar
BÜTÇE YURTTAŞIN BÜTÇE HAKKI BÜTÇENİN ÖNEMİ (1)
Ahşap’a ruh veren sanatçı Onur Çanka ..
Sıcak ya da soğuk
